Jesteś tutaj: Start >> PRZYJEDŹ I ZWIEDZAJ >> Pamiątki po potomkach imigrantów... z Niemiec i Holandii
Choć dziś trudno w to uwierzyć to jednak przed wiekami przybywali do Rzeczypospolitej, w tym na obszar królewskich dóbr zarządzanych z zamku w Bobrownikach, koloniści z Niderlandów i Niemiec uchodzący przed religijnymi prześladowaniami. Nazywani byli "olędrami", a ich osadzanie w pobliżu Bobrownik rozpoczęto na początku XVII w. nazywanego "Srebrnym Wiekiem Polski".
Zachowały się chaty olęderskie i cmentarze ewangelickie.
Zdjęcie obok wykonane przed chatą olęderską we wsi Stary Bógpomóż pobudowaną w czasach wojen napoleońskich. Fot. Karol Kostrzewski
Najstarsze wzmianki o osadnictwie olęderskim na terenie dzisiejszej Gminy Bobrowniki pochodzą z 1616 r. Początek XVII w. to czas bezwzględnej kontrreformacji w Niderlandach rządzonych przez habsburskiego władcę Karola V Hiszpańskiego. W tym czasie królewszczyzny zarządzane przez starostów rezydujących na zamku w Bobrownikach oczekiwały na zagospodarowanie. Holendrzy, którzy sprawnie "wydzierali morzu" obszary pod grunty uprawne z powodzeniem zastosowali swe umiejętności nad brzegiem Wisły w pobliżu Bobrownik.
Pierwszy przywilej wydał dla olędrów Starosta rezydujący na zamku w Bobrownikach Andrzej Tulibowski 15 listopada 1618 r. dając prawne podstawy do zasiedlania wsi Bógpomóż, której obszar już w starożytności był miejscem aktywności ludzkiej. Świadczy o tym odnaleziony tu skarb tj. 52 denary Hadriana (cesarza rzymskiego w latach 117-138 n.e.). Starosta Tulibowski potwierdził kontrakt z olędrami 29 grudnia 1620 r.
Grupa olędrów zwana "gminą" zawarła ze starostą bobrownickim kontrakt na dzierżawę czasową, a później wieczystą. Jedyną powinnością olędrów wobec Starosty było płacenie czynszu. Nie dotyczyła ich pańszczyzna.
W pobliżu Bobrownik olędrzy znaleźli spokój. Mogli bez przeszkód wyznawać swoją religię, a przede wszystkim uczynili zagrożony wylewami i niezagospodarowany brzeg Wisły wydajnym polem uprawnym dając początek wsi Bógpomóż, którą w 1779 r. zamieszkiwało 140 protestantów.
Oprócz Bógpomóż dobrami królewskimi należącymi do starostów rezydujących na bobrownickim zamku były Rybitwy. W XVI w. dobra królewskie zarządzane z bobrownickiego zamku zostały poszerzone o wsie Gnojno i Celiny, których właścicielka Zofia z Kościelca drogą zamiany przekazała je królowi za wieś Dobre na Kujawach. Z tych dziedzin takie pożytki odniesiono, że na zamek drewno zyskiwano.
Olędrzy zakładali wsie w układzie tzw. rzędówki bagiennej cechującej się zabudową po jednej stronie wytyczanej w najwyższym punkcie drogi, tj. między rzeką a główną drogą biegnącą przez wieś. Dziś układ ten jest coraz mniej czytelny w miejscowości Stare Rybitwy, zaś w miejscowościach Miszek i Stary Bógpomóż pozostaje wręcz nienaruszony. Pojedynczy osadnik dostawał prostokątny pas ziemi na linii Wisła - droga. Trójpolowy system upraw był podstawą gospodarki rolnej olędrów.
Druga fala osadnictwa olęderskiego nastąpiła w XVIII w. i różniła się od pierwszej narodowością kolonistów (byli to najczęściej Niemcy choć zdarzali się też Polacy) oraz układem wsi tzw. samotniczych i rozproszonych. W przeciwieństwie do zbiorowego kontraktu w pierwszej fali osadnictwa w kolejnej umowy z właścicielem gruntu zawierali koloniści osobno stąd ich obowiązki były różne. Podobnie jak w pierwszej fali osadnictwa olęderskiego chłopi mieli wolność osobistą i płacili czynsz.
Stary Bógpomóż, cmentarz ewangelicki. Fot. Karol Kostrzewski
Stare Rybitwy, kaplica ewangelicka, która z całą pewnością istniała w 1930 r. Nieszawa była miastem zamieszkanym również przez protestantów, którzy przed 1882 r. uczęszczali na nabożeństwa do Rybitw. Fot. Karol Kostrzewski
Pamiątką po kolonistach olęderskich są 4 cmentarze ewangelickie w miejscowościach Białe Błota, Gnojno, Stare Rybitwy, Stary Bógpomóż, 3 budynki nieczynnych kaplic (Gnojno, Stare Rybitwy, Stary Bógpomóż), drewniane chaty, których jest coraz mniej i wkrótce mogą być tylko wspomnieniem tj. dwa domy zbudowane na początku XIX w. we wsi Stary Bógpomóż i chata z końca XVIII w. w miejscowości Miszek.
Opracował: Karol Kostrzewski
Bibliografia
A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, 2006, s. 14
J. Święch, Architektura chłopska ziemi dobrzyńskiej od połowy XVIII wieku do lat czterdziestych XX wieku, Toruń 2002, s. 37-39.
E. Kraszewska, Zabytki budownictwa ludowego w województwie włocławskim (przegląd), Biuletyn Przewodnicki ZW PTTK, Nr 22, 1984, s.16.
A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym [w:] "Zapiski Kujawsko - Dobrzyńskie", T. 6 Historia, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Włocławek 1988, s. 98.
A. Mietz, J. Pakulski Świadectwa przeszłości Nieszawy. Rzeźby - pomniki - nagrobki - tablice, Włocławek 1989, s. 23.
W. Kujawski, Źródła kościelne do dziejów zawiślańskich terenów diecezji kujawsko - pomorskiej [w:] "Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie", t. 14, Rok 2000, s. 225-268.
S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. VI - VII, Poznań 1926-1928, s. 62.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616 - 1620, wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, cz. I, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994, s. 304 - 309.